Tràn lan kit xét nghiệm nước bọt không phép

Chị Thùy Trang (29 tuổi, Biên Hòa Đồng Nai) vừa mua bộ kit xét nghiệm nước bọt được người bán giới thiệu xuất xứ từ Đức giá 600.000 đồng/hộp gồm 5 cái. "Tôi rất sợ hãi khi lấy dịch qua mũi, mỗi lần ra phường lấy mẫu sàng lọc rất căng thẳng. Vừa rồi không may gia đình có F0, tôi chưa có triệu chứng nhưng phải xét nghiệm theo dõi liên tục, nên tìm mua kit test nước bọt", chị Trang cho biết. Người bán hướng dẫn chị Trang cách dùng "chỉ cần dậy vào sáng sớm, không súc miệng, chưa ăn uống thì kết quả sẽ chính xác hơn".

Chị Nguyễn Thị Hiền (37 tuổi, TP Thủ Đức) cũng vừa mua một bộ 5 kit xét nghiệm qua nước bọt để sử dụng trong gia đình, giá 95.000 đồng/kit, mua 5 kit được tính giá 90.000/kit. Chị cho biết gia đình có trẻ em, người già, sợ cảm giác khó chịu khi lấy dịch mũi. Chị Hiền mua kit xét nghiệm nước bọt rất dễ dàng, chỉ cần nhắn tin qua mạng để đặt hàng, khoảng 15 phút sau người bán giao hàng, trả tiền, cách sử dụng thì có video hướng dẫn. "Những người bán đều khẳng định kit của họ là hàng chất lượng, nhập khẩu chính hãng, song họ không thể cung cấp giấy phép hay giấy tờ chứng minh xuất xứ từ Đức, Mỹ như họ nói", chị Hiền nói.

Một phụ nữ bán kit cho biết: "Không ít người nghĩ rằng kit xét nghiệm nước bọt dễ lấy mẫu, thực tế không tuân thủ đúng hướng dẫn dễ dẫn đến kết quả sai lệch, nên tôi hướng dẫn rất kỹ cho khách". Người này, cũng như nhiều người bán kit khác, cho biết "sản phẩm bán rất chạy" song không tiết lộ doanh số.

Các cơ quan quản lý y tế khá thận trọng khi phê duyệt các kit xét nghiệm nước bọt so với kit test dịch tỵ hầu. Năm 2020, Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Mỹ (FDA) cấp phép khẩn cấp cho kit xét nghiệm sử dụng nước bọt (nói chung) để chẩn đoán Covid-19 tại các phòng thí nghiệm. Tuy nhiên đến tháng 6/2021, FDA mới phê duyệt khẩn cấp đối với kit xét nghiệm nước bọt của hãng Diabetomics, sử dụng tại các điểm chăm sóc sức khỏe cho người lớn và trẻ em tại Mỹ.

Cuối năm 2020, Cơ quan Khoa học Y tế của Singapore lần đầu tiên phê duyệt kit xét nghiệm nCoV bằng mẫu nước bọt tên Resolute 2.0 của hãng Advanced MedTech Holdings. Kit này được cho là ít xâm lấn do người xét nghiệm chỉ cần thải nước bọt vào một lọ lấy mẫu.

Nhật Bản sử dụng kit xét nghiệm nước bọt của hãng Shinogi từ tháng 8/2020. Hiện sinh phẩm được nước này sử dụng kiểm tra nhanh đối với khách nhập cảnh từ cảng biển và hàng không do thời gian tiến hành chỉ mất khoảng 25-30 phút/mẫu và có thể làm nhiều mẫu cùng lúc. Kết quả dương tính nCoV thì sẽ được kiểm tra thêm bằng xét nghiệm sinh học phân tử PCR.

Tại Việt Nam tính đến tháng 8/2021 Bộ Y tế đã phê duyệt 16 loại test nhanh kháng nguyên nCoV sử dụng dịch mũi, tỵ hầu; song đến tháng 10 mới chỉ cấp phép một loại kit xét nghiệm nước bọt là Antigen Rapid W-AgS04-B20 do công ty Wuhan (Trung Quốc). Thế nhưng, hiện hầu hết bệnh viện, trung tâm y tế, các điểm lấy mẫu xét nghiệm vẫn sử dụng kit test dịch tỵ hầu. Các bác sĩ cho rằng độ chính xác kết quả test phụ thuộc rất lớn vào hành vi của người được lấy mẫu, có thể không chính xác, nên cơ sở y tế không sử dụng loại kit nước bọt.

Ông Đặng Văn Thanh (Tổng Giám đốc Bệnh viện Đa khoa Nam Sài Gòn) giải thích lý do bệnh viện chưa triển khai xét nghiệm nhanh bằng nước bọt: "Yêu cầu là người được lấy mẫu nước bọt không được uống hoặc ăn ít nhất một giờ trước khi lấy mẫu làm xét nghiệm. Do đó chỉ cần sơ ý, uống nước hoặc ăn trước khi lấy mẫu bọt sẽ dễ dẫn đến sai lệch kết quả xét nghiệm".

Theo bác sĩ Trương Hữu Khanh (Cố vấn Khoa Nhiễm Thần kinh, Bệnh viện Nhi Đồng 1, Phó chủ tịch Hội truyền nhiễm TP HCM), kit xét nghiệm nước bọt có thể phát hiện kháng nguyên Covid-19 qua mẫu nước bọt lấy từ sau cổ họng. Cơ chế xét nghiệm tương tự loại kit test dịch lấy ở tỵ hầu (qua mũi, hầu họng) đang được sử dụng hiện nay.

Trước khi lấy mẫu nước bọt xét nghiệm, người được lấy mẫu cần không uống hoặc ăn ít nhất một giờ, thả lỏng vùng má và xoa nhẹ nhàng trong 15-30 giây với ngón tay. Sau đó, mẫu nước bọt thu thập được hòa cùng dung dịch do nhà sản xuất cung cấp sẵn và cho vào khay thử, cho kết quả sau 15 phút - cách thức này tương tự loại kit test dịch tỵ hầu. Như vậy, điểm khác nhau giữa kit xét nghiệm nước bọt và kit xét nghiệm dịch tỵ hầu là vị trí lấy mẫu và dịch tiết; ngoài ra lấy nước bọt không cho cảm giác khó chịu như khi lấy dịch trong mũi.

Bác sĩ Khanh cũng nhìn nhận thực tế nhiều người sợ hãi việc "ngoáy mũi", nhất là với trẻ em, nên tìm mua kit xét nghiệm bằng nước bọt. "Theo nghiên cứu, tuyến nước bọt nằm dưới lưỡi, từ phía sau cổ họng, chứa tải lượng virus cao, nên xét nghiệm Covid-19 bằng kit nước bọt vẫn cho hiệu quả tương tự dịch lấy từ tỵ hầu. Tuy nhiên cần lựa chọn các kit xét nghiệm uy tín, có nguồn gốc rõ ràng, tuân thủ đúng các hướng dẫn khi sử dụng", bác sĩ Khanh nói.

Trả lời VnExpress ngày 15/12, ông Nguyễn Tử Hiếu (Phó Vụ trưởng Trang thiết bị và Công trình y tế, Bộ Y tế) cũng khuyến cáo người dân "nên lựa chọn các kit xét nghiệm có trong danh mục phê duyệt Bộ Y tế để đảm bảo chất lượng"

Trường Cao đẳng Y Dược Sài Gòn sưu tầm và tổng hợp